شب قدر، شب رحمت خاص خداوند است. ویژگی‌هایی که شب قدر دارد، شب‌های دیگر ندارد، مانند نزول فرشتگان رحمت و "روح" (که فرشته بزرگ و با عظمت الهی است). همچنین برتری آن بر هزار ماه یعنی به اندازه عمر یک انسان می باشد . به واسطه این ویژگی‌ها، اعمال انسان در این شب از عظمت خاصی برخوردار می‌ شود.

عبادات در قالب‌های گوناگون، واسطه های فیض الهی اند. بشر توسط عبادت مستحق پاداش می‌گردد و به خاطر گناه سزاوار عذاب می ‌شود.

خدا بنا به حکمت و مصلحت و از همه مهم‌تر لطف خود، هر ساله چنین شبی را در مسیر انسان‌ها قرار داد تا به خود آیند و فرصت توبه کردن و جبران گناهان را داشته باشد. از طرف دیگر چون رحمت الهی بی پایان است، کسی که متصل به آن شود، از فواید و برکات آن برخوردار می‌ شود. یکی از فواید آن محو تمام گناهان است، چرا که رحمت نامتناهی و بی پایان می‌تواند گناهان انسان را که مطمئناً به اندازه رحمت خداوند نیست، از بین ببرد

امام رضا علیه السلام هم شب قدر را شبی می دانند که سرنوشت انسانها در آن تقسیم می شود. می فرمایند : « کانَ أمیرُ المومِنینَ علیه‏السلام لا یَنامُ ثَلاثَ لَیالٍ: لَیلَةَ ثَلاثٍ و عِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لَیلَةَ الفِطرِ و لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ و فیها تُقسَمُ الأَرزاقُ وَ الآجالُ و ما یَکونُ فِی السَّنَة».؛ امیر مومنان علیه ‏السلام سه شب را نمی‏ خوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان. در این شبها، روزی ‏ها و اجل‏ ها و آنچه در طول سال خواهد شد، تقسیم می‏ شوند.(مصباح المتهجّد: ۸۵۳)

قدر به معنای اندازه و تعیین است... حوادث جهان ... از آن جهت که حدود و اندازه و موقعیت مکانی و زمانی آنها تعیین شده است، مقدور به تقدیر الهی است. پس در یک کلام، «قدر» به معنای ویژگی ‏های طبیعی و جسمانی چیزهاست که شامل شکل، حدود، طول، عرض و موقعیت‏ های مکانی و زمانی آنها می‏ گردد و تمام موجودات مادی و طبیعی را در برمی‏ گیرد.

امام رضا (ع) این موضوع را بخوبی تبیین کرده اند آنجا که از آن حضرت پرسیده شد: معنای قدر چیست؟ امام فرمود: « تقدیر الشی‏ء، طوله و عرضه»؛ «اندازه‏ گیری هر چیز اعم از طول و عرض آن است.» (المحاسن البرقی، ج‏۱، ص ۲۴۴)

و در روایت دیگر، این امام بزرگوار در معنای قدر فرمود: «اندازه هر چیز اعم از طول و عرض و بقای آن است.»(بحار الانوار، ج ‏۵، ص ۱۲۲)

اما در مورد وجه تسمیه این شب به « قدر» از حضرت امام رضا (ع)، روایت شده است که فرمود : ... َ و یُقَدَّرُ فِیهَا مَا یَکُونُ فِی السَّنَةِ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ أَوْ مَضَرَّةٍ أَوْ مَنْفَعَةٍ أَوْ رِزْقٍ أَوْ أَجَلٍ وَ لِذَلِکَ سُمِّیَتْ لَیْلَةَ الْقَدْرِ...؛ رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل گشته است و در این ماه به پیامبر(صلی الله علیه و آله) وحی شده و در آن شب قدر است؛ شبی که از هزار ماه بالاتر است. در آن شب هر کاری محکم و برقرار می شود و مسائلی که در طول سال از نیکی و بدی، سود و زیان، روزی و زندگی و مرگ وجود دارد رقم زده می شود و به همین جهت است که «قدر» نامیده شده است. (عیون اخبار الرضا, ج ۲ , ص ۱۱۶)

و به بیانی دیگر هم فرمودند: «خداوند در شب قدر آنچه را که از این سال تا سال بعد پیش خواهد آمد، مقدّر می فرماید از زندگی یا مرگ، از خوب یا بد یا روزی. پس آنچه خداوند در این شب مقرر می کند، به حتم واقع خواهد شد.»(ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص ۱۳۳)

در واقع احیا نگهداشتن در شب قدر به معنی بیدار ماندن نیست بلکه بیدار کردن قلب است و انسان بتواند در این شب اعمالی انجام دهد که خود را به خدا نزدیک کند.

شب قدر از خُم توحید شرابم دادند

تشنه لب بودم آب از می نابم دادند

العطش گفتم و نوشیدم از آن باده ناب

تا نجات از عطش روز حسابم دادند