از قدیم الایام مزار سیدحمزه (ع) یکی از مکان های مقدس تبریز و برآورده شدن حاجات حاجتمندان و مردم معتقد به اهل بیت(ع) بوده و محل ادای نذر، توزیع احسان، دعا، محل اجتماع عزاداران، عاشقان حسینی و هیات و محل برگزاری مراسم های مذهبی بوده که در مناسبت های و اعیاد دینی و اسلامی برگزار می شود.

اجرای برنامه های آرامش بهاری و ضیافت الهی از جمله ویژه برنامه های مربوط به عید نوروز و ماه مبارک رمضان که در بقاع و امامزاده های آذربایجان شرقی در این ایام برگزار می شود که یکی از مکان های اصلی برگزاری این برنامه ها مقبره سیدحمزه تبریز است که از استقبال خوبی نیز برخوردار است.

آستان مقدس امامزاده سید حمزه در شهرستان تبریز، خیابان ثقة الاسلام و در جنب مقبرة الشعراء قرار دارد. بنا بر شواهدی، بقعه و بارگاه جناب امامزاده سید حمزه در دوره صفویه پس از وفاتش توسط فرزندش سید حسین یا میر ابوالحسن ساخته شده است.

ملا حشری در توصیف بنای بقعه می‌نویسد: «مرقد منور حضرت سید حمزه در حوالی سرخاب در عمارتی واقع است که دارای گنبد و عمارت بلندی است، بقعه در زمان‌های مختلف و به دفعات در دوره صفویه و قاجار مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است».

عبدالعلی کارنگ هم، دیده‌های خود از آستان امامزاده سید حمزه را که متعلق به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است، چنین توصیف می‌کند: «آنچه اکنون پابرجاست عبارت از صحن به نسبت وسیعی است که در سمت جنوب آن مقبره قرار گرفته و در سمت مشرق و شمال آن حجرات و مدرس ها، که از ده ها سال پیش متروک است و مبدل به امانتگاه اموات شده بودند، در تعمیر سال‌های ۱۳۳۳-۱۳۳۴ شمسی که از محل اوقاف ظهیریه به عمل آمد، دوباره به حجره و اقامتگاه طلاب علوم دینی مبدل شد».

بقعۀ امامزاده سید حمزه متشکل از صحن، مسجد سید حمزه، گنبدخانه، مدرسۀ ظهیریه (قسمت اداری بقعه) و سرویس‌های بهداشتی است، مسجد سید حمزه در غرب صحن، مدرسه ظهیریه و سرویس‌های بهداشتی در شمال صحن و ایوان ورودی و گلدسته در جنوب صحن قرار دارد. درب ورودی صحن از ضلع جنوبی تعبیه شده و جنس در از چوب است.

طاق مرمرین سر درِ صحن از چهار قطعه سنگ مرمر درشت تشکیل شده است، ۲ قطعه پایه و ۲ قطعه سنگ سه گوش که در پیشانی در به طور متقابل به‌کار رفته‌اند، سنگ‌های طاق مرمرین، سر در محسوب می‌شوند که با گذشت زمان همچنان زیبایی خود را حفظ کرده‌اند.

سنگ‌های پایه، صاف بوده و نوشته ندارد ولی سنگ‌هایی که در پیشانی در از ۲ سو به طور متقابل قرار گرفته‌اند دارای خط ثلث عالی وحاوی آیۀ شریفۀ «ادْخُلُوهَا بِسَلامٍ آمِنِینَ » و در زیر هر یک از آنها در میان ترنج عبارت «یا مفتح الابواب» به طور برجسته کار شده است.

در جانب شرقی درب ورودی و بر روی دیوار، کتیبۀ مرمرینی نصب شده که متن آن حاوی اطلاعاتی در خصوص تعمیر بقعه در زمان قاجاریه است. متن آن چنین است:
«هوالباقی؛ چون آثار سید حمزه منهدم شده بود، حسب الامر قدر قدرت، اعلی حضرت، قوی شوکت، شاهنشاه عالم پناه، ناصرالدین قاجار خلد الله ملکه و سلطانه مرمتکاری این صحن شریف جناب سید حمزه به اهتمام عالیجاه حاجی رستم بیگ سمت اتمام پذیرفت».
در کرانه‌های طاق در جانب شرقی مصراع «به امر شاه جهان آصف بلند اقبال» و در جانب غربی مصراع «مقام دانش و آمرزش است نام خدا» به خط نستعلیق حک شده و با یک رشته اسلیمی زیبا تزیین یافته است.

گنبدخانه در ضلع جنوب شرقی صحن قرار دارد، برای ورود به گنبد خانه از ۲ راه می‌توان عمل کرد، اوّل از راه ورودی بانوان که از فضای دهلیز امکان پذیر است و دوم از طریق ورودی آقایان از راه کفشکن.

دهلیز بقعه در بین کفشکن و ایوان ورودی قرار دارد، در ضلع جنوبی دهلیز راه پله‌ای است که به طبقۀ بالا منتهی می‌شود، ایوان عتیق بقعه، در ضلع شمالی گنبدخانه قرار دارد و پنجرۀ ارسی آن را از جا کنده‌اند و اکنون بین ایوان و صحن حائلی وجود ندارد.
در دیوار شرقی ایوان ۲ قطعه ازارۀ مرمری بسیار زیبایی همراه با نقوش گل و بوته وجود دارد و احتمال می‌رود مربوط به دورۀ آق قویونلوها و ترکمان باشد، در صحن ایوان چند نفر از شخصیت‌های مذهبی، سیاسی و فرهنگی دفن شده و دورتادور ایوان نقاشی‌های زیبایی وجود دارد.

سراسر طاق ایوان آئینه‌کاری شده و در ضلع جنوبی آن دری با طاق مرمری قرار دارد که به داخل گنبدخانه باز می‌شود، این در، از چوب بوده و متعلق به دورۀ صفویه است.

در بالای طاق به خط ثلث عبارت بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله فی السموات و الارض و هو العزیز الحکیم و در پایۀ شرقی إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ و ادْخُلُوهَا بِسَلامٍ آمِنِینَ و در پایۀ غربی سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ ، فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ به طور برجسته کار شده است.

در قسمت هر یک از پایه‌های طاق، یک ترنج قندیلی گلدار تعبیه شده که در توی ترنج دست راست عبارت «بندۀ آستان ولایت نشان» و در توی ترنج دست چپ عبارت «میرزا محمد ابراهیم وزیر آذربایجان» به طور برجسته کنده شده است و نشان می‌دهد که جسد میرزا محمدابراهیم ظهیرالدین وزیر آذربایجان، معاصر با شاه سلیمان صفوی در آستانه بقعه به خاک سپرده شده است.

دری که زیر طاق قرار گرفته نیز خالی از لطف هنری نیست و حلقه و شبکه‌های فلزی متعددی دارد، نوشتۀ شبکه‌ها عبارت از «بسم الله الرحمن الرحیم»،«یا مفتح الابواب» و «یا قاضی الحاجات» است.
۲ قطعه مرمرین بسیار زیبا در پشت پایه‌های طاق مرمرین مزبور بر دیوار شمالی بقعه نصب شده است، در وسط این قطعه سنگ‌ها یک ترنج قندیلی به مثابۀ گلدان و بالای آن گل و برگ متنوع و فراوانی که سر به در آورده‌اند، حجاری شده است. در ۲ طرف و بالای آن سه بیت ذیل نوشته شده است:

                                          از اثر لطف شه، خسرو گردون سریر           آنکه به دورش ندید کس اثر از جور و ظلم

                                          داد چو این بقعه زیب همت دستور ملک     آصف نیکو سیر، صاحب انصاف و حلم

                                           گوهرتاریخ سفت داعی وبی نیک گفت        «منزل اهل ورع، مدرس ارباب علم»

آینه‌کاری طاق بالای مزار امامزاده مربوط به دورۀ قاجاریه است که به کتیبۀ زیبایی ختم می‌شود، قسمت‌های فروریخته آن در سال ۱۳۸۲ شمسی مرمت شده است. متن کتیبه چنین است:
جناب سید حمزه از اولاد حضرت موسی بن جعفر صلوات الله و سلامه علیه است. در تاریخ ۶۱۷ وفات کرده و قرآنی به خط حضرت امیرالمؤمنین‌(ع) در این بقعۀ شریفه برای تزیین و اجلال بوده بقعۀ شریفه به مباشرت سرکار امیرالامراءالعظام، علی اکبر خان میرپنجه خلف مرحمت و مغفرت پناه اسحق پاشاخان ماکویی طاب ثراه به مباشرت معتمدالسلطان عادل‌خان آینه کاری صورت پذیرفته، در ماه جمادی الاولی ۱۳۱۳. کتبه الاحقر محمد جعفر بن مرحمت پناه حاجی محمد اسماعیل خویی.

در گنبدخانه، محراب مقرنس کاری و گچبری شده‌ای قرار دارد که متعلق به دورۀ قاجاریه بوده و بالای آن تمثالی از جناب سید حمزه و پسرش توسط استاد اللهوردی، نقاش تبریزی ترسیم شده است.
 

مقرنس کاری و آینه کاری سطح درونی گنبد و تزئینات و آرایه‌های نمای داخلی در سال ۱۳۸۱ شمسی انجام شده است، فضای داخلی بقعه به ۲ قسمت آقایان و خانم‌ها تقسیم شده و ضریح نقره‌ای جناب امامزاده سید حمزه در سال ۱۳۸۱ شمسی نصب شده است.

مزار امامزاده سید حمزه چسبیده به دیوار غربی و جنوبی در سرداب قرار دارد، فضای سرداب حدود ۲ متر پایین تر بوده و بر روی آن سنگ مزاری وجود ندارد، قبر دیگری مربوط به ضیاء الدوله امان الله میرزا طالب در سرداب وجود دارد که چسبیده به دیوار جنوبی و شرقی است و اسم وی بر روی سنگ مرمری حک شده و بر روی مزارش نهاده شده است.

امامزاده سید حمزه از سادات صحیح النسب آذربایجان بوده و در دربار سلطان محمود غازان و سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) از احترام و ارزش خاصی برخوردار بوده است.

ایشان مدتی سمت وزارت و دفترداری اولجایتو را بر عهده داشته و سپس کناره گیری کرده و عمری را به زهد و تقوی و عبادت سپری کرده است، با وجود اینکه از مشاغل دولتی فاصله گرفته بود، باز مورد توجه و اکرام سلطان بوده و شبی که از پیشگاه سلطان عازم منزلش بود، در کوی سرخاب تیری به وی اصابت کرد و در همانجا رخت به سرای فانی کشید و در محل فعلی بقعه به خاک سپرده شد.

آستان سید حمزه در سده‌های گذشته مورد احترام مردم و حکومت‌های وقت بوده و محلی برای «بست» نشستن و تخفیف در مجازات مجرمین وجود داشت. عده‌ای از نویسندگان و محققین در طول ادوار گذشته به برخی از خصوصیات جناب امامزاده سید حمزه و آستانش پرداخته‌اند، در زیر گوشه‌هایی از نوشته‌های آنها را ورق می‌زنیم تا عظمت و بزرگی وی بیشتر آشکار شود.

حافظ حسین کربلایی در مورد امامزاده سید حمزه و محل دفن وی می‌نویسد: مرقد و مزار آن مجتنب از همزه و لمزه، حضرت امیر صدرالدین حمزه‌ در درآمدِ سرخاب معین و مشهور است مدرسه و مسجد و مقبره سید مشارالیه بنا کرده و مصحفی بر سر قبر وی هست می‌گویند که خط حضرت امیرالمؤمنین علی است‌(ع) و مردم به واسطۀ آن توجه تامی به آنجا دارند و خلق را که احتیاج به قسم شود، آنجا می‌برند.

سید حمزه ظاهرا اهل خراسان بوده و ملا محمدامین حشری می‌نویسد: محل ولادتش خواف است و سلطان غازان به وی علاقه وافری دارند در بیشتر سفرها ایشان را با خود می‌برده‌اند. وفاتش در سنۀ سبع عشر و سبعمأئه (۷۰۱ تا ۸۰۰ قمری) واقع شده است.

شجره نامۀ جناب امامزاده سید حمزه مورد تأیید گروهی از نسب شناسان و محققان است. آنها در سده‌های مختلف به تأیید نسب نامۀ ایشان پرداخته‌اند.
اولین کسی که نسب نامۀ آن جناب را ذکر کرده، جناب نسابۀ عظیم الشان ابن عنبه معاصر با امامزاده سید حمزه می‌باشد. متن نسب نامۀ ایشان که با ۱۶ واسطه به هفتمین امام معصوم شیعیان حضرت امام موسی بن جعفر (ع) می‌رسد، بدین ترتیب است:

حمزة بن حسن بن محمد بن حمزة بن امیرکا بن علی بن محمد بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن حسین بن محمد بن عبدالله بن محمد بن القاسم بن حمزه بن الامام الهمام موسی الکاظم‌ (ع) است.
پس از ابن عنبه، گروهی از محققین و نسب شناسان، نسب نامۀ ایشان را در کتاب‌های خود ذکر کرده‌اند و برخی نیز به اشتباه واسطه‌ها را از ۱۶ مورد به سه مورد تقلیل داده‌اند. گویا در زمان سید محمدرضا طباطبایی جناب سید حمزه را در زیارت نامه‌ها موجود در بقعه، فرزند بلاواسطۀ حضرت موسی کاظم‌ ع معرفی کرده‌ بودند. وی ضمن ردّ آن می‌نویسد: در تخته‌ها و الواح زیارت نامه‌ها نوشته‌اند که جناب سید حمزۀ پسر صُلبی بلاواسطۀ جناب امام همام حضرت موسی بن جعفر(ع) است، اشتباه است، و جناب سید حمزه‌(ع) که پسر صلبی آن حضرت است در یک فرسخی دارالخلافۀ تهران در نزدیکی شاه عبدالعظیم مدفون است.
بقعه سید حمزه دارای موقوفات مفصل و گسترده‌ای بوده و واقف آن مرحوم میرزا محمدابراهیم ظهیرالدین وزیر آذربایجان بوده است. این موقوفات معروف به «ظهیریه» است.

در کنار بقعۀ امامزاده سید حمزه تعدادی از مشاهیر علم و ادب و مذهب دفن شده که متأسفانه در اثر گذشت زمان و توسعه مقبرة الشعراء و آستان امامزاده سید حمزه، آثار قبور آنها از بین رفته است.
هم اکنون آستان مقدس سید حمزه از بقاع بسیار معروف شهر تبریز بوده و هر روز شاهد حضور زائران از اقصی نقاط کشور می‌باشد. این بقعه توسط هیأت امناء و با نظارت ادارۀ اوقاف تبریز اداره می‌شود. مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی با اشاره به اشتیاق زیارت گردشگران نوروزی از امامزادگان استان، می گوید: امسال بیشترین تعداد زایران از امامزاده سیدحمزه زیارت کردند که به بیش از ۱۲هزار نفر در ایام تعطیلات نوروزی رسیده است.

حجت الاسلام سیدشهاب الدین حسینی در گفتگویی اظهار داشت: بیش از ۲ میلیون نفر زائر بومی و غیربومی امامزادگان آذربایجان شرقی را زیارت کردند. وی ادامه داد: ۲۳هزار و ۵۰۰ نفر از این زایران در مهمانسراهای امامزادگان آذربایجان شرقی اسکان یافتند.

معاون فرهنگی و اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی نیز گفته است: در هشت بقعه شاخص از ۳۸ بقعه آذربایجان شرقی طرح آرامش بهاری برگزار می شود.
حجت الاسلام وحدت مشهوری همچنین در خصوص طرح ضیافت الهی نیز اظهار کرد: در ۲۰ بقعه شاخص آذربایجان شرقی روزانه جزء خوانی قرآن برگزار می شود که بیش از ۱۰هزار نفر تا کنون در آن شرکت داشتند.

امامزاده سید حمزه(ع) با ۱۶ واسطه به ترتیب حمزة بن حسن بن محمد بن حمزة بن امیرکا بن علی بن محمد بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن حسین بن محمد بن عبدالله بن محمد بن القاسم بن حمزة بن الامام الهمام موسی الکاظم به هفتمین امام معصوم شیعیان حضرت امام موسی بن جعفر (ع) می رسد.