به گزارش عتبه نیوز، استاد تمام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این نشست که در قم برگزار شد، به تبیین موضوع «رابطه عدالت با نظام اسلامی و تمدن اسلامی بر اساس تعالیم تمدنی امام رضا(ع)» پرداخت و ضمن تعریف مختصری از عدالت و نظام سیاسی به جایگاه عدالت در اضلاع نظام سیاسی اشاره کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد جواد نوروزی، گفت: عدالت در لغت از ریشه عدل است که کاربرد مصطلح آن در ۲ معنا قرار دادن شیء در جای خودش و حق هر صاحب حقی را به او دادن و مراعات شایستگی‌ها را نمودن تعریف می‌شود.
وی تصریح کرد: نظام سیاسی نیز مجموعه‌ای از پدیده‌ها و اضلاع به هم پیوسته است که هدف واحدی را تعقیب می‌کند. اضلاع ۴ گانه نظام سیاسی شامل ساختار، کارگزار، مردم و اندیشه (نرم افزار حکمرانی) می شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عدالت از منظر حضرت رضا(ع) امامت محور است که با اولویت سنجی میان اضلاع ۴ گانه، نقش اساسی در تامین عدالت در ساحت حکمرانی بر عهده کارگزار است. گفت وگوی حضرت رضا(ع) با علما و متکلمان کوفه موید این نگاه است که حضرت در ضمن بیان ویژگی‌های امام، آن را در اوج عدالت (معصوم) ثبوتا و اثباتا تبیین می فرمایند. حضرت با استدلال به آیه شریفه ۱۲۴ سوره بقره با مضمون «لاینال عهدی الظالمین» در عین بیان لزوم عصمت برای امام، تشخیص وجود این ویژگی را از اختصاصات الهیه بیان می‌فرمایند.
وی ادامه داد: ذوالابعاد بودن مولفه عدالت در حیطه های فردی و اجتماعی مستلزم تحقق تام آن توسط حکومت الهی با محوریت امام معصوم است که در عرصه های قوانین، رفتار، غایت (حکومت مهدوی) تجلی می یابد و حوزه حیات اجتماعی را با توزیع مناسب ثروت و امکانات و ... تامین می‌کند.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر نوروزی افزود: این روند در صدر اسلام به دو ساحت امامت و خلافت تحقق یافت که در عصر حاضر در الگوی ولایت فقیه متجلی است و شرط رسیدن به هداف نهایی، شکل گیری کلیه خرده نظام ها در این ساختار بر مبنای نفی ظلم در ساحت تئوری و عملی است.
به گفته وی با عنایت به لزوم ظلم ستیزی در ساختارهای حکومتی از منظر حضرت رضا علیه السلام، اگر نظام سیاسی در عالم مبتنی بر الگوی امامت نباشد قطعا ظالمانه خواهد بود و به‌علت فقدان عدالت در ابعاد ساختار سیاسی، مناسبات مردمی و اضلاعی ترابطی، این حکومت از منظر دینی مورد تایید نیست.
حجت‌الاسلام و المسلمین نوروزی اضافه کرد: در حیطه نرم‌افزاری نیز باید عدالت‌شناسی و عدالت‌مداری در بدنه اجتماعی تئوریزه شود که با توجه به لزوم محوریت امام یا نائب او در ساختار برای تحقق عدالت اجتماعی، این امر در مرحله شکل‌پذیری عیان با چالش مواجه می‌شود. در نتیجه عدالت یک مفهوم اساسی ذاتی در تار و پود نظام سیاسی است که شامل امام و نائب او، ساختار عادلانه، مردم جامعه و ایدئولوژی عدالت محور است.
تبیین «اصول و مبانی عدالت سیاسی در تعالیم امام رضا(ع)»
استاد تمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه نیز در ادامه این نشست به تبیین «اصول و مبانی عدالت سیاسی در تعالیم امام رضا(ع)» پرداخت و عنوان کرد: عدالت از الفاظ سهل و ممتنع است که بساطت مفهومی و صعوبت مصداقی آن عامل اصلی غموض آن است.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید سجاد ایزدهی، تصریح کرد: حضرت علی(ع) می فرمایند: برای شناخت عدالت استفاده از شناخت به ضد راهگشاست که سه ضد به صورت کلی برای آن وجود دارد، عدل در مقابل فسق، عدل در مقابل ظلم و عدل در مقابل جور و البته یک مفهوم همراه هم دارد که عبارت است از اقامه قسط.
وی با بیان اینکه حضرت رضا(ع) از تمام این مفاهیم برای تبیین عدالت بهره جسته‌اند، گفت: به‌عنوان نمونه در حدیث راس الجالوت (یکی از مناظره‌های علی ابن موسی الرضا با نماینده یهودیان در آن زمان بوده که به رأس جالوت معروف است) ویژگی امام را برخورداری از عدالت و عدم ارتکاب فسق بیان می‌فرمایند به خلاف نگرش اهل سنت که معتقدند امام می‌تواند در عین امامت فاسق باشد.
این استاد دانشگاه افزود: در جای دیگر حضرت ویژگی امام را مقابله با ظم بیان می‌فرمایند و شرط عدالت را نه صرفا عدم ارتکاب ظلم که تا دایره عدم سکوت در مقابل ظلم بیان متوسع می‌دارند و در برخی موارد نیز عدالت را مترادف با اقامه قسط تبیین می‌فرمایند.
وی خاطر نشان کرد: نکته حائز اهمیت در این حوزه توجه به تشکیکی بودن مفهوم عدالت و ذوالوجوه بودن آن است، به این بیان که سطوح عدالت و حیطه‌های عدالت در افراد مختلف با الگوهای متعدد قابل ارزیابی و ترسیم است. مثلا ممکن است کسی در حوزه سیاسی ۸۰ درصد و در حوزه مناسکی ۹۰ درصد عادل باشد اما در حوزه اقتصادی از حداقل های عدالت هم بی بهره باشد. اما امام(ع) بایستی در تمام این حوزه‌ها و در بالاترین سطوح واجد عدالت باشد که از آن به عصمت نام برده می‌شود.
جهاد تبیین حضرت رضا(ع) مانع مشروعیت بخشی به خاندان عباسی شد
استادیار جامعه المصطفی العالمیه از دیگر سخنرانان این نشست بود که به موضوع «نسبت عدالت و مصلحت در سیره عملی امام رضا(ع) را مورد بررسی و واکاوی قرار داد.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر راسخی گفت: پیوستگی عدالت و مصلحت به عنوان پیش‌فرضی در فلسفه سیاسی مطرح است که شاید بتوان مدعی شد مصلحت دال مرکزی ثانویه فسلفه سیاسی در نگرش حکومتی پس از عدالت است. مصلحت در قلمروهای مختلف فقهی، فلسفی و... و در بیان‌های متعدد مطرح شده است لیکن آنچه در این گفتار مورد توجه قرار دارد واکاوی به مصلحت از منظر فلسفه سیاسی در تعالیم وجود مبارک حضرت(ع) است. با این عنایت مراد از مصلحت در رویکرد فلسفه سیاسی ناظر به حکم ولایی است و شاید ظاهری خلاف اصل داشته باشد که با لحاظ مقتضیات زمانی و مکانی محقق می‌شود.
وی ادامه داد: شاید بتوان در تبارشناسی آن شیخ مفید را به‌عنوان اولین طراح مصلح به مثابه مسئله‌ای در فقه و کلام دانست. اوج این مباحث در آثار مرحوم نجفی در جواهرالکلام، مرحوم علامه مجلسی در عین الحیاه و مرحوم امام در کتاب البیع است که مرحوم امام با تشکیل ساختار سیاسی بر اساس تعالیم دینی، با تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام مصلحت را نهادینه می نماید.
به گفته استادیار جامعه المصطفی العالمیه، حضرت رضا(ع) در مواجهه با مامون به عنوان مزوّرترین حاکم خاندان بنی‌عباس با اتخاذ رویکرد مواجهه هوشمند در تعامل با او مصلحت اجتماعی جامعه اسلامی را تجلی بخشیده و صلاح‌دید اسلامی را در نگرش معصوم به ورطه عمل تسری بخشیدند.رویکرد مصلحت مدار حضرت موجب شد تا الگوی مقاومت امام در مقابله با مامون گرچه به شهادت ختم شود اما با ممانعت از ایجاد گسست میان امام و شیعیان، مقابله با التقاط و انحراف را تحقق بخشیده و جهاد تبیین هوشمندانه حضرت مانع به خطر افتادن اسلام و مشروعیت بخشی به خاندان عباسی شود.
وی بیان کرد: در این فرایند، وجود مبارک حضرت(ع) در عین گسترش قلمرو فکری شیعیان، رشد کمی و کیفی آن‌ها را راهبری فرمودند و با پایه‌ریزی تبدیل ایران به ام‌القرای جهان اسلام، دماء شیعیان را حفظ و کمربندی امنیتی برای حراست از ایشان خصوصا بزرگان و دانشمندان شیعی ایجاد نمودند که بستری جهت توسعه رویکرد فرهنگی حضرت نیز به وجود آورد. وجود مبارک حضرت با کنش هوشیارانه خود در عین تجلی بخشی به اصل تنزل تدریجی که گویای به دست گرفتن مناصب حکومتی با رعایت شئون دینی است در شرایط فقدان تشکیل حکومت تام دینی توسط امام معصوم، مشروعیت زدایی نرم از حکومت عباسی را تمشیت کردند.
نظر شما