عتبه‌نیوز ـ آزیتا ذکاء؛ میرزا محمد تهرانی در خردسالی سایه پدر را از دست داد و از آن پس سرپرستی وی را دائی‌اش سید زین‌العابدین طباطبائی قزوینی بر عهده گرفت و میرزا محمد در کنار مادرش سیده فاطمه طباطبائی و حمایت این عالم بزرگ پرورش یافت.

دائی ایشان در زمان زعامت میرزا سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای بزرگ) نمایندگی آن مرجع بزرگ را در ایران بر عهده داشت. ایشان در سال ۱۲۵۲ شمسی به نجف‌اشرف رفت و میرزا محمد و مادرش را نیز همراه خود برد. این خانواده که از قبل با خانواده میرزای بزرگ در ارتباط بودند، نزد ایشان رفتند و دو سال بعد با میرزای بزرگ به سامراء مهاجرت کردند.

میرزا محمد از سن ۱۳ سالگی ساکن شهر سامرا شد و با افتخار نام عسکری را برای خود و خانواده‌اش برگزید. وی خدمات ارزنده‌ای در هفت دهه زندگی پربار خود در کنار مرقد مطهر امامین عسکریین به یادگار گذاشت و عاقبت پیکر مطهرش در این حرمین شریف به خاک سپرده شد.

اکثر افراد دفن‌شده در حرمین عسکریین از بستگان امامان و از عالمان شیعه هستند. در معرفی مشاهیر این هفته به سراغ «میرزا محمد شریف عسکری تهرانی» یکی از علمای قرن سیزدهم رفتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

از تبار علامه مجلسی

میرزا محمد تهرانی در سال ۱۲۴۳ شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش رجبعلی و مادرش سیده فاطمه طباطبائی نام داشت. وی در سن ۶ سالگی یتیم شد و تحت سرپرستی دایی و مادر خود درآمد و پرورش یافت. مرحوم سیدابوالقاسم زواره‌ای، پدر مادرشان، نژادش از طرف مادری به علامه مجلسی می‌رسد.

مهاجرت به عراق

سید زین‌العابدین طباطبائی دائی میرزا محمد در زمان زعامت میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای بزرگ) نمایندگی آن مرجع بزرگ را در ایران بر عهده داشت. ایشان در سال ۱۲۵۲ شمسی به نجف‌اشرف رفت و میرزا محمد و مادرش را نیز همراه خود برد.

این خانواده که از قبل با خانواده میرزا سیدمحمدحسن شیرازی در ارتباط بودند، نزد ایشان رفتند و دو سال بعد با میرزای بزرگ به سامراء مهاجرت کردند. مادر میرزا محمد که بانویی دانشمند و در حسابرسی بسیار کاردان و امین بود، مسئولیت بخشی از دفتر وجوهات میرزای بزرگ و خانواده ایشان را عهده‌دار گشت و به خانم «علویه ناظر» مشهور شد.

سرانجام میرزای بزرگ با علویه ناظر ازدواج کرد. به این ترتیب میرزا محمد تحت سرپرستی و تربیت میرزای بزرگ قرار گرفت و در زمره شاگردان وی درآمد. میرزا سیدمحمدحسن شیرازی نیز او را مانند فرزندان خود تربیت کرد، به گونه‌ای که وی را در اوایل عمر با نام «میرزا محمد ربیب» یعنی تربیت شده میرزای شیرازی می‌شناختند.

میرزا سیدمحمدحسن شیرازی

زعامت حوزه علمیه سامراء

اکثر ساکنان شهر سامراء از اهل‌تسنن بودند و حضور شیفتگان خاندان رسالت در آنجا کمرنگ بود و تأسیس حوزه علمیه در آنجا ضرورت داشت تا در پرتو آن، رفت و آمد علما و شیعیان به آنجا رونق گیرد. با هجرت میرزای بزرگ به سامراء و تأسیس حوزه علمیه، این مکان مقدس رونق فراوانی یافت و با درایت میرزای بزرگ، کشمکش‌های سنی و شیعه و اختلافات قومی به انسجام و اتحاد تبدیل شد و اهل تسنن نیز از حمایت‌های معنوی و مادی وی برخوردار شدند.

با رحلت میرزای بزرگ در اول اسفندماه سال 1273 شمسی، دوران افول حوزه علمیه سامراء نیز فرا رسید و بزرگانی که در محضر میرزای شیرازی به فراگیری علوم مشغول بودند، به تدریج شهر را ترک کردند. زعامت حوزه علمیه سامراء بعد از وی به میرزا محمد تهرانی واگذار شد. ایشان که با امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) عهد بسته بود آنها را تنها نگذارد، همه سختی‌ها را به جان خرید و چراغ حوزه شیعه را روشن نگه داشت.

میرزا که سامراء را مسکن دائمی خویش قرار داده بود، پس از مدتی چنان موقعیتی نزد مردم و طلاب پیدا کرد که خانه‌اش مرجع طالبان علم و اساتید حوزه علمی سامراء و شیوخ قبائل سنی و بزرگان شهر گردید. ایشان کمتر به شهرهای دیگر سفر می‌کرد و فقط در مناسبت‌هایی که پیش می‌آمد، گاهی برای زیارت به نجف اشرف و کربلای معلا مشرف می‌شد. همچنین ایشان در سال 1321 شمسی به قصد زیارت امام هشتم(ع)  به ایران آمد.

تغییر نام خانوادگی

روزی از طرف کنسولگری ایران به ایرانیان مقیم سامرا اعلام شد که باید دارای شناسنامه و فامیل باشند، با علاقه‌ای که میرزا محمد تهرانی به شهر سامرا و امامین عسکریین داشت، او و دامادهایش لقب «عسکری» را برای خود برگزیدند.

میرزا محمد تهرانی برای خود و خانواده‌اش نام خانوادگی شریف عسکری را برگزید. شریف را انتخاب کرد زیرا مادرش از سادات بود و عسکری را به این دلیل برگزید که زندگی در کنار مرقد مطهر امامین عسکریین(ع) را افتخار خود می‌دانست.

همچنین دامادهایش شیخ ذبیح‌الله محلاتی و میرزا حبیب‌الله اشتهاردی به ترتیب شیخ ذبیح‌الله مشتاق عسکری و میرزا حبیب‌الله مدرس عسکری نامیده شدند و اینگونه، آن‌ها افتخار نسبت خود را به امامین عسکریین در نام خانوادگی آشکار کردند.

خاندان عسکری از خاندان‌های معروف علمی شیعه در تهران ، سامراء و کاظمین و از ذریه آیت‌الله میرزا محمد تهرانی (آل عسکری) می‌باشد.

توسعه حرم امامین عسکریین

زمانی که میرزا محمد تهرانی تولیت عتبه مقدسه سامراء را به عهده داشت، برای بازسازی و فراهم آوردن وسائل آسایش زوار حرم امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) تلاش فراوانی کرد. در آن ایام خادمان حرم عسکریین(ع) برای تکدی به زوار فشار وارد می‌آوردند. میرزا آنان را تشویق کرد تا باغ‌هایی کنار شط دجله ایجاد کنند.

همچنین وی تعمیراتی را بر حرم امامین عسکریین انجام داد که شامل نقره کردن درب‌های حرم و رواق، تهیه ۲۴ زوج درب از چوب ساج جهت اطراف قبه، ۱۲ درب از داخل و ۱۲ درب از خارج به جای پنجره‌های قدیم جهت تهویه و روشنایی حرم می‌شود.

ساخت بارگاه امام‌زاده سیدمحمد شهر بلد

بازسازی زیارتگاه امام‌زاده سید محمد فرزند امام هادی(ع) از جمله کارهای برجسته میرزا محمد تهرانی به شمار می‌رفت که در ۲۴ کیلومتری شهر سامراء و کنار شهر بلد قرار دارد. این امام‌زاده مورد توجه بسیار شیعیان عراق می‌باشد. میرزا با یک برنامه کوتاه مدت و یک برنامه دراز مدت به بازسازی و توسعه صحن و سرای حرم و گنبد و گل دسته‌های امام‌زاده پرداخت و وسائل آسایش زوار از جمله مسکن، آب شرب، برق و... را فراهم آورد. ایشان هر سال یکی دو بار پیاده به زیارت امام‌زاده می‌رفت.

تأسیس کتابخانه

میرزا محمد تهرانی برای گردآوری کتاب و تأسیس کتابخانه‌ای جامع و پربار تلاش بسیار کرد که حاصل آن تأسیس کتابخانه در منزل وی بود. از ایشان بیش از بیست نامه به سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی موجود است که حاکی از کوشش وی برای یافتن نسخه‌های خطی، استنساخ، چاپ و نشر آثار با وجود وضع نابسامان مالی اوست.

کتابخانه او مراجعان بسیاری داشت و مؤلفان، محققان و طلاب علوم دینی بخصوص فرزند بزرگش میرزا نجم‌الدین و همچنین نوه دختری‌اش علامه سیدمرتضی عسکری از این کتابخانه بهره‌های بسیاری می‌بردند. همچنین دانشمندانی از نقاط مختلف از جمله مستشرقان انگلیسی و رومی برای تحقیق به این کتابخانه رجوع می‌کردند.

وقف ناموفق برای حرم امام رضا(ع)

وی کتابخانه خود را وقف حرم امام رضا(ع) کرد و پس از وفاتش در حالی‌که ورثه او تصمیم به انتقال کتاب‌ها به ایران و شهر مشهد گرفتند، عوامل حکومت صدام از جریان مطلع شدند و بیش از هزاران کتاب را با عنوان اموال ملی ضبط کردند. از وضعیت کتابخانه اطلاعی در دست نیست، اما به ‌گفته سیدمرتضی عسکری نوه دختری میرزا محمد، کتاب‌های کتابخانه میرزا محمد تهرانی در کتابخانه اوقاف در بغداد موجود است.

مدفون در حرم امامین عسکریین

سرانجام میرزامحمد عسکری تهرانی، در سحرگاه روز دوشنبه، پنجم اسفندماه سال 1330 شمسی در حالی‌که بر سجاده نماز صبح نشسته بود، دعوت حق را لبیک گفت. خبر وفات این خادم اهل‌بیت(ع) توسط نوه ایشان، علامه سید مرتضی عسکری به سید هبة الدین شهرستانی اعلام شد. وی نیز این خبر جانگداز را به مردم اعلام کرد.

با انتشار خبر رحلت این بزرگوار چهره شهر دگرگون شد. سایه غم و تأثر شهر را فرا گرفت. بازار تعطیل شد و تعداد زیادی از مردم اعم از شیعه، سنی، پیر و جوان برای تشییع جنازه وی به منزل آن مرحوم آمدند. پیکر پاک آیت‌الله میرزا محمد تهرانی، بلافاصله در منزلش غسل و کفن شد و از آنجا تا حرم عسکریین تشییع گردید و نزدیک قبر مادرش در رواق حرم عسکریین(ع) به خاک سپرده شد.