پایگاه بین المللی اعتاب. روابط میان اعتاب مقدسه شکل دهنده بسیار یا از رفتارها و مناسک مسلمانان و شیعیان و رویکردهای نوین دینی در جوامع اسلامی است. همزمان تهدیدها و چالش های مشترک فراوانی در مقابل مراکز دینی شیعه و جهان اسلام خودنمایی می کند که عبور و غلبه بر آنها با هم افزایی ممکن به نظر می رسد از این رو گفتگو و ملاقات میان متولیان و مدیران اعتاب و بقاع متبرکه و حرم های اهل بیت(ع) اهمیت مضاعفی یافته است. در این رابطه با با دکتر محمد رضا قائمی نیک، استادیار رشته مطالعات اجتماعی مسلمین در دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفتگو کردیم و از او پرسیدیم اکنون که «امر زیارت» تبدیل به بزرگترین «امر اجتماعی» جهان تشیع شده است، روابط بین اعتاب مقدسه چگونه می تواند این رهاورد بزرگ را در مسیر صحیح هدایت نماید؟ و متولیان و مدیران اعتاب چه اقداماتی را باید در اولویت قرار دهند؟

دکتر قائمی نیک در پاسخ به خبرنگار پایگاه بین المللی اعتاب «عتبه نیوز» ابتدا به تبیین ابعاد اجتماعی زیارت پرداخت و گفت: زیارت، اگرچه یکی از مستحبات دینی محسوب می شود، اما در ذیل آموزۀ امامت، از مقومات این اصل دینی و مذهبی مخصوصاً در تشیع است. این آیین امروزه مخصوصاً با گسترش امکانات سفرهای زیارتی، تبدیل به یکی از عناصر هویتی جهان اسلام و تشیع شده است اما از سوی دیگر، به دلیل آنکه زیارت، قلمروهای مختلفی از زندگی، از امور فرهنگی و اعتقادی تا امور سیاسی و اقتصادی را دربر می‌گیرد، تامل دربارۀ آن مخصوصاً آنگاه که در قامت یک پدیدۀ جمعی ظهور می یابد، اهمیت مضاعفی پیدا می کند و تنظیمات زندگی را دست خوش تغییر و تحول قرار می دهد. از این منظر، ضرورت توجه به مطالعات اجتماعی زیارت روشن و واضح است، زیرا فارغ از چنین مطالعاتی، تنظیم روابط و نقش‌های انسانی مختلف در زیارت اعم از خادم، مجاور، زائر و بسیاری از نقش های فرعی دیگر ممکن و مقدور نخواهد بود.

وی در ادامه طرحی متناسب با این ضرورت را پیشنهاد داد و افزود: ضرورتِ مذکور، نیاز به توجه به مطالعات علمی و دانشگاهی این حوزه را متذکر می شود. پژوهش دربارۀ وضعیتِ زیارتگاه‌ها، دیپلماسی زیارت و شکل دادن به روابط میان فرهنگ ها و کشورها بر اساس زیارت، تعریف شهرهای زیارتی و اقتضائات آنها، روابط اقتصادی پیرامون زیارت و نظایر آنها همگی تنها بخشی از نیازهایی است که بدون انجام مطالعات مربوط به آنها نمی‌توان روابط مربوط به این پدیدۀ پیچیدۀ انسانی و دینی را تنظیم نمود.

استاد دانشگاه رضوی افزود: این مجموعه مطالعات که بایستی هم از حیث نظری و فلسفی و هم از حیث کاربردی و عملیاتی انجام شوند، بی تردید نیازمند نهادهای علمی هستند که این مطالعات را سامان دهند. از این جهت، بهترین مکان و جایگاه تاسیس چنین نهادهای پژوهشی-آموزشی معطوف به مطالعات گستردۀ زیارت و امور پیرامونی آن، نظیر نذر، وقف و نظایر آنها اعتاب مقدسه‌ای هستند که متولی ادارۀ بارگاه‌ها و زیارتگاه‌های ائمۀ معصومین (علیهم‌السلام) و امام زادگان‌اند. با این حال با نظر به پیوند زیارت با روابط مردمی و درگیری شدید ملت ها با پدیدۀ زیارت، این دست مطالعات نمی تواند فارغ از نظم دولت-ملتی که در جهان رایج است صورت پذیرد. دولت ها، همانطورکه در جهان اسلام و تشیع شاهد هستیم، با پدیدۀ زیارت به مثابه یک پدیدۀ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، بین المللی و حتی تربیتی مواجه هستند و ابعاد مختلف این پدیده آنها را ناگزیر از توجه به آن کرده است. به همین جهت به نظر می رسد روابط میان اعتاب مقدسه و متولیان آنها فراتر از روابط میان نهادهای مذهبی اعتاب بوده و تبعات ملی و سیاسی نیز خواهد داشت.

مدرس رشته دانشگاهی مطالعات اجتماعی مسلمین در پایان تاکید کرد: با نظر به مجموعِ این مقدمات، تاسیس رشته های علمی و دانشگاهی مربوط به زیارت در ذیل اعتاب مقدسه دربارۀ زیارت می تواند به گسترش این روابط و تعمیق آنها کمک کرده و در نهایت به ارتقاء و تعمیق زیارت متعالیه کمک شایان توجهی نماید.در این زمینه اگرچه اعتاب خود، متولیِ تاسیس چنین رشته هایی خواهند بود، اما مساعدت نهادهای ملی حوزۀ علوم و تحقیقات نظیر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا شورای عالی انقلاب فرهنگی بی تردید می تواند به این مهم یاری رساند.