عتبه نیوز؛ حجت‌الاسلام دکتر حسن رضا رضایی، مدیر گروه قرآن و حدیث مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه درباره عبادت و اقتصاد توضیحاتی خواندنی دارد.

کار و تلاش اقتصادی در سیره ائمه(ع)

مدیر گروه قرآن و حدیث مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات دینی حوزه علمیه اظهار می‌کند: از احادیث معصومین و سیره اهل بیت(ع) استفاده می‌شود آن‌ها علاوه بر عبادت، به کار و تلاش می‌پرداخته‌اند و به آن توصیه می‌کردند و به هیچ وجه عبادت بدون اقتصاد را نمی‌پسندیدند. برای نمونه، براساس آنچه در بحارالانوار آمده، پیامبر اسلام(ص) ایمان را در سختکوشی می‌دانست و امام صادق(ع) نیز می‌فرمود: «جدّوا واجتهدوا» یعنی تلاش و کوشش کنید. در نهج‌البلاغه نیز سخنی از امام علی(ع) داریم که ایشان فرمودند: کار کنید و آن را به پایانش برسانید. ابو عمرو شیبانی در روایتی که در الکافی آمده، بیان کرده: امام صادق(ع) را دیدم که در دستش بیلی بود و ازاری ضخیم بر تن داشت و در بوستان خود کار می‌کرد و عرق از پشت او سرازیر بود. عرض کردم: فدایت شوم! اجازه دهید من به جای شما کار کنم. فرمود: من دوست دارم مرد برای تأمین معیشت خود در گرمای آفتاب، خود را به زحمت دهد. همچنین احادیث دیگری داریم که قابل شمارش نیست و شامل تأکید اهل‌بیت(ع) بر کار و تلاش و رسیدن به اقتصاد مطلوب است، در حالی که اهل‌بیت(ع) بیشترین عبادت را انجام می‌دادند.

نگاه ویژه قرآن کریم به اقتصاد و تولید در کنار عبادت

حجت‌الاسلام رضایی می‌افزاید: دین اسلام برای رشد معنویت به اقتصاد سالم و برای برکت اقتصادی به ایمان درونی گره زده است. قرآن در آیه۹۶ سوره اعراف می‌فرماید: «اگر مردم آن شهرها، ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند، به یقین از آسمان و زمین برکت‌هایی بر آنان می‌گشودیم». صاحب تفسیر المیزان در تفسیر این آیه می‌نویسد: برکات به معنای هر خیر کثیری است، مثل امنیت، آسایش، سلامتی، مال و اولاد و... و می‌فرماید: اگر اهل قریه‌ها ایمان می‌آوردند، یعنی عقایدشان را اصلاح می‌کردند و تقوا می‌داشتند، یعنی در رفتار اجتماعی نیز نیکو عمل می‌کردند، در این صورت مجرای برکات را بر آن‌ها می‌گشودیم و انواع خیر را در اختیارشان قرار می‌دادیم. منظور از برکات آسمان اموری از قبیل برف، باران، تگرگ و... به مقدار مفید و نافع و مراد از برکات زمینی انواع میوه‌ها، نباتات، امنیت و آسایش است و خداوند می‌فرماید: این برکات زمانی نازل می‌شوند که مردم ایمان و تقوا داشته باشند. برکت زمانی محرز است که کار و تلاش باشد و الا با تنبلی و تن‌پروری برکت معنا ندارد.

عبادت و اقتصاد، دو راه جدا اما اثرگذار بر هم

این پژوهشگر دینی به سخنی از استاد قرائتی اشاره کرده و می‌گوید: استاد در ذیل آیه فوق با مطرح کردن این سؤال که اگر ایمان و تقوا سبب نزول برکات است پس چرا کشورهای کافر، وضع بهتری دارند و کشورهای اسلامی با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند، پاسخ می‌دهد آن کشورها از نظر علم و صنعت جلو هستند ولی از نظر روحی و روانی آرامش ندارند. از این نظر آنان نیز مشکلات فراوانی دارند. دیگر اینکه اغلب کشورهای اسلامی، تنها نام اسلام را با خود دارند و قوانین و رهنمودهای دین اسلام در آنجا حاکم نیست. به علاوه گاهی رفاه مادی، نوعی قهر الهی است. چنان‌که خداوند در آیه۴۴ سوره انعام فرموده است: «چون تذکرات الهی را فراموش کردند، درهای همه چیز را به رویشان گشودیم تا سرمست شوند».

او بیان می‌کند: در قرآن، دو نوع گشایش برای دو گروه مطرح است. ابتدا رفاه و گشایش برای خوبان که همراه برکات است، «فَتَحنا علیهم برکات»؛ دیگری رفاه و گشایش برای کفار و نااهلان که دیگر همراه برکت نیست، «فَتَحنا علیهم ابواب کلّ شی‏ء» زیرا چه بسا نعمت‏ها، ناپایدار و سبب غفلت، غرور و طغیان باشد. خداوند، این رفاه و گشایش کفار را وسیله مهلت و پرشدن پیمانه‏ آنان قرار داده است. بنابراین به هر نعمت ظاهری نباید دل خوش کرد، زیرا اگر این نعمت‏ها برای مؤمنان باشد، مایه برکت و اگر برای کفار باشد، ناپایدار و وسیله‏ قهر الهی است.

حجت‌الاسلام رضایی در پایان با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) تصریح می‌کند: حضرت فرمود: «گاهی بنده ‏ای از خداوند حاجت و تقاضایی دارد و خداوند دعایش را مستجاب می‏کند و مقرر می‏شود تا مدتی دیگر برآورده شود. اما پس از آن، بنده گناهی را انجام می‏دهد که موجب برآورده نشدن حاجتش می‏شود. از مصادیق بارز این آیه، دوران ظهور حضرت مهدی(عج) است که به گفته روایات، در آن زمان برکات از آسمان و زمین سرازیر می‏شود. با توجه به مطالبی که گفته شد در پاسخ به افرادی که ادعا می‌کنند چرا نماز می‌خوانیم و به ثروت نمی‌رسیم، باید بگوییم از منظر درون دینی و برونی دینی، رابطه‌ای میان عبادت و اقتصاد وجود ندارد. همان‌طور که در قرآن و سنت به عبادت تأکید شده، به کار، تلاش و رسیدن به اقتصاد مطلوب و معیشت دنیایی نیز توصیه فراوان شده است. ناگفته نماند معنویت و عبادت نقش بسزایی در برکت اموال دارد.