عتبه‌نیوز ـ آزیتا ذکاء؛ موسی بن محمد، دومین فرزند امام محمدتقی(ع) و نخستین جدّ سادات رضوی در ایران است. چون پیوسته بر صورت خود بُرقَع (روبند) می‌گذاشت، از این‌رو، به «موسی مُبَرقع» شهرت یافت. مدفن ایشان در محله چهل اختران شهر قم واقع شده که زیارتگاه شیعیان است.

حضرت موسی مبرقع(ع) در زمره امام‌زادگانی است که در سال ۲۵۶ هجری‌قمری از کوفه به قم آمد. در گزارش پیش‌رو، بیشتر با این امامزاده جلیل‌القدر آشنا خواهیم شد.

برادر تنی امام هادی(ع)

موسی مبرقع(ع) سال ۲۱۴ هجری‌قمری در روستای «صریا» از توابع مدینه‌النبی(ص) دیده به جهان گشود و در بیت امامت به شکوفایی رسید. وی دومین فرزند امام جواد(ع) و سمانه مغربیه بودند که دو سال بعد از امام هادی(ع) به دنیا آمدند.

ایشان در خلق‌وخو به مادرشان شباهت داشتند. امام جواد(ع) در سال ۲۲۰ هجری‌قمری به بغداد فراخوانده شدند و سپس توسط همسر اول‌شان، ام‌الفضل دختر مأمون به شهادت رسیدند؛ موسی مبرقع(ع) شش ساله بودند که بعد از شهادت پدر، تحت نظارت برادر بزرگتر خود امام هادی(ع) به رشد فکری و معنوی رسیدند.

انتخاب قم برای اقامت

وی پس از شهادت برادرشان امام هادی(ع) در سال ۲۵۴ هجری‌قمری در سامرا، مدتی در مدینه بود، بعد از آن به کوفه رفت و مدتی را نیز در این شهر سپری کرد. سپس در سال ۲۵۶ هجری‌قمری به قم مهاجرت کرد و این شهر را برای اقامت برگزید.

نخسین سید رضوی ساکن قم

موسی مبرقع(ع) نخستین سید رضوی بودند که وارد قم شده و متأسفانه مورد استقبال عرب‌های ساکن قم واقع نشدند؛ آنان وی را از این شهر بیرون کردند و این امامزاده عظیم‌شأن بدین جهت، به سوی کاشان رفت و در آنجا، «احمد بن عبدالعزیز بن دُلَف عجلی» حاکم وقت از ایشان استقبال و پذیرایی کرد و به وی جوایز و مرکب‌هایی بخشید.

همچنین مقرر کرد که در هر سال، مبلغ یک هزار مثقال طلا و یک اسب زین و رکاب شده به وی بدهند. عرب‌های قم که به موقعیت نَسَبی و اجتماعی وی آگاه شدند، از رفتار خویش پشیمان شده و به خدمت وی در کاشان رفتند. از او عذرخواهی کرده و به قم دعوتش کردند. این امامزاده گرانقدر با استقبال شایانی وارد این شهر شدند.

هجرت خانواده موسی مبرقع(ع) به قم

موسی مبرقع(ع) از سکونت در جوار تربت مطهر عمه پدرشان، حضرت معصومه(س) خرسند بودند. ایشان در قم دارای موقعیت اجتماعی و دارایی‌های فراوانی شده و مورد توجه همگان قرار گرفتند. از آن پس، زینب، ام محمد و میمونه سه تن از خواهرانش و بریهه دخترش وارد قم شدند و در این شهر اقامت گزیده و در همین جا وفات یافتند و در جوار حضرت معصومه(س) مدفون گشتند.

جدّ ارشد سادات رضوی در ایران

حضرت موسی مبرقع(ع) جدّ نخست سادات رضوی در ایران به شمار می‌آید؛ شش نسل ایشان در قم زیستند و از نسل هفتم در سطح جهان پراکنده شدند که اغلب این دسته از سادات در کشورهای مختلف از جمله ایران، هند، پاکستان، افغانستان، عراق، شام و... زندگی می‌کنند.

موسی مبرقع(ع) دارای پنج پسر به نام‌های حسین، علی، احمد، محمد و جعفر بود. احمد بن موسی مبرقع سه پسر به اسامی عبیداللّه، ابوجعفر محمد اعرج و ابوحمزه جعفر داشت. اولاد موسی مبرقع(ع) از پسرش احمد بن موسی است و اولاد احمد از پسرش محمّد اعرج است.

مدفون در چهل‌اختران قم

وی پس از چهل سال زندگی در شهر مقدس قم در ۲۲ ربیع‌الثانی سال ۲۹۶ هجری‌قمری مصادف با روز چهارشنبه، سوم بهمن‌ماه سال ۲۸۷ شمسی در این شهر رحلت کردند و در خانه خویش دفن گردیدند. آرامگاه ایشان و عده‌ای از افراد خاندانش در مجموعه «چهل اختران» قم واقع شده است.

ایجاد بارگاه در دوره صفوی

تاریخ بنای بارگاه موسی مبرقع(ع) به سال ۹۵۰ هجری‌قمری برمی‌گردد و بانی آن شاه طهماسب صفوی و معمار این بنا نیز «استاد سلطان قمی» از مشاهیر معماری دوره صفویه بوده که نام وی در زیارتگاه ضبط شده است. در سال ۹۵۳ هجری‌قمری نیز به دستور این پادشاه عهد صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد.

بالای بقعه کتیبه‌ای وجود دارد که در آن ابیاتی به خط نستعلیق سفید بر کاشی خشتی نوشته شده که نگارنده آن، میرزا عباس‌قلی متولی مقبره مستوفی الممالک معرفی شده است. این بقعه مبارکه در سال ۱۳۳۵ هجری‌قمری همزمان با اواخر دوره قاجار مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفت. گنبد اولیه به مرور دچار فرسودگی شده بود که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی گنبدِ جدیدی به شکل عرقچین با ارتفاع ۹ متر بر فراز ضریح مطهر احداث گردید.

چهل اختران در قرن سیزدهم

بناهای موجود در چهل‌اختران از آثار پیش از صفویه هستند که در دوره‌های بعد مورد بازسازی و تکمیل قرار گرفته‌اند. عنوان «چهل‌اختران» که امروزه برای اشاره به کل این مجموعه به کار می‌رود، نام بخشی از این مجموعه بوده است. بنای مذکور در گذشته مرکب از سه بقعه با نام‌های امامزادگان موسی مبرقع(ع)، زید و چهل‌اختران بوده که در دو صحن مستقل وجود داشته‌اند؛ اما در قرن سیزدهم شمسی در قالب یک بنای واحد تجمیع شده‌اند.

ثبت ملی چهل اختران

چهل اختران نام محله‌ای در خیابان آذر شهر قم است که به دلیل وجود بارگاه چهل تن از نوادگان پیامبراسلام(ص) به این نام شهرت یافته است. چهل اختران، پس از حرم حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران، قطب سوم مذهبی در شهر قم محسوب می‌شود. مجموعه بناهای چهل اختران در تاریخ هشتم دی‌ماه سال ۱۳۵۲ شمسی با شماره ثبت ۹۶۵ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.