پایگاه بین المللی اعتاب و زیارت. منزلت غدیر و امامت و پیوند آن با اعتاب مقدسه و مسئله زیارت تأثیری با تأثیرات فراوانی بر جوامع اسلامی همراه است. ماه ذوالحجة را به جهت مناسبت های ارجمند آن می توان ماه امامت و زیارت نامید. در این رابطه با حجه الاسلام و المسلمین شیخ محمد واعظی پور استاد و محقق سطوح عالی حوزه علمیه قم به گفتگو پرداختیم. وی می گوید حضور مردم در اعتاب مقدسه در اعیاد بزرگ اسلامی خصوصا غدیر نشانگر انس و علاقه و جایگاهی است که ذوات مقدسه ائمه اطهار و حرم های آنان می تواند بر جامعه داشته باشد. شرح این گفتگو از نگاه شما می گذرد.

در ابتدا بفرمایید از نگاه شما اعتاب مقدسه و حرم های اهل بیت (ع) به عنوان ارکان بلاد چه نقشی در تبیین و قابل درک کردن معنای امامت برای جوامع و مذاهب اسلامی دارند؟

بنا بر اعتقاد مذهب شیعه جعفری، حضور و غیبت، و حیات و ممات امام، هیچ تفاوتی ندارد، و همانطور که امام در زمان حضور و حیات میبیند و میشنود، در زمان غیبت و رحلتش نیز، میبیند و میشنود، چنانکه در اذن دخول حرمهای مطهر ائمه(علیهم السلام) میخوانیم: «أحْیَاءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ، یَرَوْنَ مَقَامِی، وَ یَسْمَعُونَ کَلامِی، وَ یَرُدُّونَ سَلامِی...» با توجه به این مهم، در زمان غیبت و فقدان ظاهری معصومین(علیهم السلام) جایگاهی که میتواند محل انس بیشتر انسان با این ذوات مقدسه شود، و حاکی از ارادت و شیفتگی و محبت نسبت به آنهاست، حضور در حرمهای شریف آنان می‌باشد؛ اما این جنبه معرفت شخصی برای هر فرد و هر مسلمان است؛ لکن شیعیان علاوه بر جنبه معرفت فردی، -به تبع قرآن و فرمایشات معصومین، از آنجا که در صدد به سعادت رساندن تمام بشریت هستند، - به دنبال شناساندن این ذوات مقدسه به تمام افراد بشر و سایر جوامع انسانی و مذاهب اسلامی هستند؛ لذا در صورتی که بتوان به هر نحوی، بزرگان و رهبران دینی و شخصیتهای مهم سایر ادیان و مذاهب را به این اماکن مقدس دعوت کرد و با زبانهای مختلف، اهداف والای الهی و انسانی معصومین(علیهم السلام) را برای آنان بیان کرد، و امامت را آنگونه که شایسته و بایسته است برای آنان تبیین کرد، قطعا تاثیر شگرفی در جوامع بشری شاهد خواهیم بود.

این همان فرمایش ولی نعمتمان حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) است که فرمود: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا و یُعَلِّمُها النّاسَ، فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا»(معانی الأخبار:180)؛ علوم ما را فراگیرد و به مردم بیاموزد، که اگر مردم زیبایی های گفتار ما را می دانستند، از ما پیروی می کردند. چرا که حتی در میان مذاهب اسلامی، برخی به علل مختلف، امامت را امری ورای توحید و منافی یکتایی خدا میدانند، و حال آنکه با نشستهای علمی و معرفتی، میتوان به آنان این مطلب را تفهیم کرد که هدف از امامت، چیزی جز توحید و یگانگی نیست. به برکت حرکتی که اخیرا آغاز شده و سران ادیان و مذاهب دیگر هم به اماکن مقدسه راه یافته‌اند تغییر و تحولات فراوانی در گفتارشان شاهد هستیم که در سخنان خود مردم فرقه خود را به سفر به اعتاب مقدسه و دریافت احساس معنویت در این اماکن ترغیب می‌کنند و این میتواند سر منشأ یک تحول عظیم باشد و قطعا تغییر عقیده یک نفر از بزرگان مذاهب دیگر، موجب هدایت گروه کثیری از پیروانشان خواهد شد.

درک و معرفت غدیر و مقام امامت پیوند مستقیمی با زیارت و زیارتنامه ها دارد. باید از زیارتنامه ها برای ارتقای معرفت مسلمانان استفاده کرد. توسل و زیارت به بزرگان دین و اولیاء الهی یک آئین مذهبی است که در بیشتر ادیان پذیرفته شده است. زیارت قبور معصومین(صلوات الله علیهم) یکی از ویژگیهای مهم شیعیان است. تا جایی که در روایات متعدد به زیارت قبور معصومین(علیهم السلام) ترغیب شده است و ثوابهای فراوان برای آنها بیان شده است و حتی امام حسن عسکری(علیه السلام) نیز فرمود: یکی از پنج نشانه مؤمن؛ «زیارت اربعین» است و این جنبه دنیوی زیارت است که ما مشاهده میکنیم و الا زیارت در عالم ملکوت نیز جایگاهی خاص دارد بگونه‌ای که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «مُختلَفَ الملائکة» (یعنی قبور اهل بیت، محل رفت و آمد فرشتگان است) که روایات فراوان از اهل بیت نیز مؤید این است که قبور اهل بیت محفوف به ملائکه است و همواره فوجی از ملائکه بالا می‌روند و جای خود را به فوجی دیگر از ملائکه می‌دهند، چنانکه در مورد زیارت امام حسین(ع) می‌فرمایند: «لَیْسَ مِنْ مَلَکٍ وَ لَا نَبِیٍّ فِی السَّمَاوَاتِ إِلَّا وَ هُمْ یَسْأَلُونَ اللهَ أَنْ یَأْذَنَ لَهُمْ فِی زِیَارَهِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ فَفَوْجٌ‏ یَنْزِلُ وَ فَوْجٌ‏ یَعْرُج» (کافی‏۴: ۵۸۸)؛ اما آنچه در این زیارات مهم است، توجه به مزور(زیارت شونده) و اهداف او و برای درک و شناخت مزور، توجه به معنای زیارتنامه‌ها به خوبی می‌تواند انسان را به مدارج والای انسانی رهنمون سازد. چنانکه زیارت جامعه کبیره که از زیارات مأثوره معتبر است یک کلاس درس امام شناسی است. اگر زیارتی که انسان توفیق پیدا می‌کند با توجه به مفاد و مفهوم زیارتنامه‌ها که معرّف معصوم هستند صورت گیرد، میتواند پیوندی وثیق و ماندگار ببین زائر و مزور برقرار کند که هم در دنیا و هم در آخرت مفید به حال او باشد. اگر انسان به زیارت و دعایی که مرحوم سیدبن طاووس در اعمال عید غدیر ذکر میکند توجه کند، برای شناخت مقام و منزلت اهلبیت(علیهم السلام) و بویژه امیرالمؤمنین(علیه السلام) کافی است. بند بند این دعا و زیارت، پله پله مراتب معرفت انسان را بالا می‌برد. توجه شما را به یک بند از این دعا جلب می‌کنم: «اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ خُزَّانِ عِلْمِکَ، وَأَرْکانِ تَوْحِیدِکَ، وَدَعائِمِ دِینِکَ، وَمَعادِنِ کَرامَتِکَ، وَصَفْوَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ، وَخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، الْأَتْقِیاءِ الْأَنْقِیاءِ النُّجَباءِ الْأَبْرارِ، وَالْبابِ الْمُبْتَلی بِهِ النَّاسُ، مَنْ أَتاهُ نَجا وَمَنْ أَباهُ هَوی..» خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، خزانه‌داران دانشت و پایه‌های توحیدت و ستون‌های دینت و معادن سخاوت و بخشندگی‌ات و برگزیدگان از مخلوقاتت و بهترین منتخبان از آفریده‌هایت، آن پرهیزگاران و پاکیزگان و نجیبان و نیکوکاران و دری که مردم مبتلای به آنند، هرکه از آن درآمد نجات یافت و هرکه سرباز زد در هلاکت سقوط کرد. پس برای معرفت ائمه و جایگاه آنان و شناخت اموری همچون غدیر، باید به باطن و معنا و مفهوم ادعیه و زیارات توجه ویژه داشت و صرفا با لقلقه زبان، به خواندن الفاظ اکتفا نکنیم، هر چند خواندن همین الفاظ نیز خالی از لطف نیست.

اکنون و در شرایط امروز واقعه و جریان غدیر پرامتداد چه ظرفیت و تأثیری بر مقوله عدالت و تحول اجتماعی زندگی مسلمانان دارد؟ 

اگر به جریان غدیر توجه کنیم، در باطن آن، عدالت محض نهفته است. چرا که عدالت چیزی جز قرار دادن شی در محل خودش و رسیدن حق به کسی که مستحق آن است نیست و غدیر، در واقع واگذاری حکومت به مستحق آن و قرار دادن حکومت در محل واقعی آن است. و در آن زمان که مردم ظاهر بین، فقط بر اساس ظاهر قضاوت می‌کردند و تمام اطرافیان پیامبر خدا(ص) را صحابی خطاب می‌کردند، (که بعد از رحلت پیامبر خدا(ص) پرده‌های نفاق کنار رفت و باطن افراد آشکار شد) اما خداوند متعال به پیامبرش وحی کرد که از بین اطرافیان تنها کسی که سزاوار حکومت بعد از توست و می‌تواند این راه حق و حقیقت و حاکمیت عدالت را استمرار دهد، امیرالمؤمنین(ع) است، و بزرگی و کوچکی در سن و قبیله و طائفه و رنگ و زبان در این انتخاب نقشی ندارد. این همان عدالت واقعی است. اما آنان که اجرای عدالت به ضررشان بود، از تمام ابزار برای انحراف غدیر مدد جستند تا جامعه بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله)، طعم عدالت علوی را نچشد. چنانکه بعد از عصر معصومین(علیهم السلام) نیز در تمام ادوار، آنان که عدالت را مانعی برای رسیدن به اهدافشان می‌دانستند، با انواع حربه‌ها مانع اجرای عدالت شدند. لذا اگر واقعا خواهان اجرای عدالت هستیم، باید غدیر را برای دنیا بیان کنیم و اینکه چرا خداوند متعال به پیامبرش دستور داد با وجود افرادی که ظاهرا از سن بیشتر و از قبایل مهم بودند برای این امر مهم گزینش نشدند؟! آیا غیر از این است که انتخاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) عدالت محض است و تنها کسی که می‌تواند عدالت را آنگونه که حق آن است پیاده کند حضرت علی(علیه السلام) است، همانطور که برای پذیرش آن حکومت پنج ساله اش اجرای همین عدالت را با همه شرط کرد. لذا پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) که ائمه معصومین(علیهم السلام) را کامل میشناسد و حق جویی و عدالت طلبی آنان را به خوبی آگاه است در خطبه غدیر راجع به ائمه(علیهم السلام) فرمود: «مَعاشِرَالنّاسِ، أَنَا صِراطُ اللهِ الْمُسْتَقیمُ الَّذی أَمَرَکُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِی مِنْ بَعْدی. ثُمَّ وُلْدی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةُ الْهُدی، یَهْدونَ إِلَی الْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلونَ»؛ «به حق هدایت می‌کنند و با حق عدالت می‌ورزند». اینکه فرمود با حق، عدالت می‌ورزند یعنی به وسیله‌ی ملاک حق، هر چیزی را در جای خودش قرار می‌دهند. لذا در همین خطبه در مقام بیان ویژگیهای دوازدهمین وصی خود، حضرت حجة بن الحسن المهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ویژگی هشتم را اینگونه بیان می‌فرماید: «ألا إنَّهُ یَسِمُ کُلَّ ذی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ کُلَّ ذی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ»؛ یعنی هر صاحب فضلی را مطابق فضلش نشان می‌گذارد و هر جاهلی را بر اساس جهلش نمایان می‌کنند. به عبارت دیگر، در حکومت جهانی امام زمان(عج) شایسته سالاری حاکم است نه رانت خواری و حاکمیت روابط خویشاوندی و دوستی. آری! عدالت یعنی غدیر، و عادل یعنی امیرالمؤمنین(ارواحنا له الفداء).