پایگاه بین‌المللی اعتاب و زیارت: حج فریضه‌ای الهی است و برای کسی که توان مالی دارد و به اصطلاح فقهی مستطیع هستند، واجب می گردد تا یک‌بار به این سفر معنوی رفته و مناسک آن را انجام دهد. اما هر ساله در ایام حج یا مناسبت های برجسته زیارتی، در فضای مجازی یک‌ دوگانه‌ای در قالب شبهه طرح و نشر پیدا می‌کند با این مضمون که در شرایط اقتصادی کنونی چرا باید به حج برویم و ارز مملکت را به جیب دولتی معاند بریزیم؟ بهتر است پول این سفر خرج فقرای کشور خودمان شود. حجت الاسلام دکتر ابراهیم توکلی، پژوهشگر و مدرس علوم دینی و عضو مرکز ملی نخبگان، در یادداشتی برای «عتبه‌نیوز» این دوگانه را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می‌آید.

دوگانه حج رفتن واجب تر است یا کمک به فقرا ؟

هر ساله در ایام برگزاری مراسم حج، پیام­ها و شبهاتی در شبکه­های مجازی منتشر می­شود که حج رفتن مهم‌تر است یا رسیدگی به فقرا و محرومان کشور؟ اعزام حاجیان به حج در این پیام‌ها زیر سؤال برده می‌شود و صرف هزینه حج برای رسیدگی به فقرا توصیه می‌شود.

روشن است برخی با اغراض خاص به تولید و نشر چنین پیام­هایی می­پردازند و چه بسا چنین پیامی را در سفر تفریحی خود و در سواحل جزایر قناری تنظیم می­کنند. این افراد هیچ­گاه توصیه نمی­کنند مخارج سفر تفریحی به ترکیه و تایلند به افراد بی­بضاعت و دختران دم بخت داده شود. اما در این میان مومنانی نیز هستند که در دام چنین مغالطاتی افتاده و با جایگزینی کمک به فقرا به جای انجام فریضه حج هم­دلی می­کنند و حج نرفتن برخی از مراجع تقلید شیعه مانند مرحوم آیت الله مرعشی نجفی را مستمسک خویش قرار می‌دهند. مخاطب نگارنده­ در این یادداشت کوتاه گروه دوم است. در این یادداشت سعی شده است مساله حج و جایگزینی آن با کمک به فقراء مورد مطالعه قرار بگیرد.

حج فریضه‌ای قرآنی

بر طبق کلام خدای متعال در قرآن کریم حج فریضه­ای الهی است، که بعد از تحقق و بقاء استطاعت، لازم است انجام شود و قابل تبدیل به انفاق و مانند آن نیست: در آیه ۹۷ سوره آل‌عمران می‌خوانیم: « وَلِلَّهِ عَلَی الْنَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ اِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَاِنَّ اللَّهَ غَنِّیٌ عَنِ الْعَلَمِینَ‏(آل‌عمران/۹۷)؛ و خدا را حقّی ثابت و لازم بر عهدۀ مردم است که [برای ادای مناسک حج] آهنگ آن خانه کنند، [البته] کسانی که [از جهت سلامت جسمی و توانمندی مالی و باز بودن مسیر] بتوانند به سوی آن راه یابند، و هر که ناسپاسی ورزد [و از رفتن به آنجا خودداری کند به خود زیان زده]؛ زیرا خدا از جهانیان بی نیاز است.

بر طبق روایات اهل بیت علیهم‌السلام نیز فریضه حج از مهم­ترین واجبات و یکی از ارکان پنج‌گانه‌ی اسلام در کنار ولایت، نماز، روزه و زکات است؛ بلکه از جمله احکام ضروری اسلام است، به گونه­ای که انکار آن دست کم در صورتی که به تکذیب نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله بینجامد، موجب کفر و ارتداد است.

ضرورت حضور پیروان اهل بیت(ع) در مراسم جهانی حج

فارغ از وجوب حج و حرمت ترک آن، توجه به این نکته ضروری است که یکی از اهداف نظام سلطه آن است که ایران منزوی باشد و از این اجتماع عظیم مسلمانان و ارتباط با آنان محروم باشد، تا در غیاب ایران و قرائت اسلام سیاسی، اسلام سکولار با خیال راحت و به دور از مزاحم، به دور کعبه بگردد. چه بسیار افرادی که در موسم حج از طریق گفتگو با شیعیان ایرانی در مکه و مدینه، خلاف آنچه غرب از ایران در اذهان کاشته است را دریافت می‌کنند و خود مبلغانی می‌شوند برای شیعیان و ایرانیان در شهر و دیار خود. هم‌چنین فریضه حج فرصت خوبی برای خنثی‌ شدن تبلیغات مسموم وهابیت و گروه‌های تکفیری علیه مکتب و آموزه‌های تشیع است. با ترک حج توسط شیعیان، وهابیت بهتر از قبل می­تواند تفکر شیعی را متهم به شرک کند و برای مثال شیعیانی را که برای زیارت اهل‌بیت (ع) به عتبات عالیات مشرف می­شوند و برای واسطه قرار دادن آنان، بین خود و خدای متعال، در فضای نورانی قبور آنان تنفس می­کنند و بر گِرد ضریح مطهر آنان می­گردند را مشرک معرفی کند؛ چه بسیار افرادی که در موسم حج با مشاهده‌ی زائران ایرانی، نگاهشان به شیعه عوض می‌شود و آنان را مسلمان و نه رافضی می‌یابند.

تأثیر معنویت حج بر دوری از خودبینی   

یکی از اهداف نظام‌های ضد دین هم این است که معنویت را از انسان و به خصوص مسلمانان و شیعیان بگیرد. وقتی انسان در سرزمین عرفات و در آن محشر کبری، تجربه‌ی دینی منحصر به فرد آنجا را می‌چشد و همراه با امام عصر عجل الله تعالی فرجه در آن سرزمین به عبادت می‌پردازد، چشمه‌های عنایت الهی در دلش می‌جوشد و به شهر خود که برمی‌گردد، بیش‌ از پیش از خودبینی دور گشته و دستش به دستگیری از فقراء و نیازمندان بیشتر دراز می‌شود و به خدمت کردن به خلق نیاز بیشتری می‌بیند.

بنابراین نمی‌توان حج را به بهانه کمک به فقرا تعطیل کرد. این دو گزاره هیچ منافاتی باهم ندارند؛ این‌گونه نیست که یا باید به فقرا کمک کرد و یا باید به حج رفت. می‌توان هر دو تکلیف را با هم انجام داد و اساسا باید این‌گونه باشد.

تجربه نشان داده است کسانی که این پیام‌ها را نشر می­دهند، معمولا خودشان نه اهل حج‌اند، نه انفاق. نه اهل تهیه جهیزیه برای دختران دم بخت هستند و نه دلشان به حال یتیمان و بینوایان می­سوزد. ایام حج با حج مخالفت می‌کنند، ایام محرم و صفر با عزاداری و نذری دادن مخالفت می‌کنند و نوبت به انفاق که می‌رسد، با شعار "چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است" قید کمک به دیگران را می­زنند.

از قضا کسانی که از استطاعت مالی خوبی برخوردار بوده و به حج مشرف می­شوند افرادی هستند که خمس و زکات مال خود را در راه خدا اعطاء کرده­اند، و از این طریق به فقراء کمک رسانده­اند. معمولا چنین افرادی با رفتن به زیارت معصومین علیهم السلام در مدینه و نجف و کربلا و مشهد، ارتباطشان با دین خدا محکم­تر شده و با اقتداء به امامان و اهل بیت علیهم السلام در کمک رساندن به خلق خدا در حد وسع خود، گام­های مستحکم­تری برمی­دارند. بله می­توان مانند مرحوم آیت الله مرعشی به گونه­ای ساده زیست بود که اساسا استطاعت برای انسان حاصل نشود.

مراسم حج و خروج ارز از کشور

در مورد این‌ شبهه که حج خروج ارز و کمک مالی به کشور معاند است باید گفت این مطلب، دلیل بر تعطیلی حج نمی‌شود؛ چراکه اولا با این استدلال سفر به کشورهایی دیگر نیز لازم است ممنوع شود که بعید است مخالفان حج بدان رضایت دهند؛  ثانیا سود مالی عربستان از فریضه حج نسبت به درآمدهای دیگرش آن قدر نیست که با تعطیلی کل فریضه حج اقتصاد این کشور دچار تزلزل شود؛ چه رسد به آنکه صرفا ایرانیان از انجام حج صرف نظر کنند؛ چون در این صورت با تعدادی از حاجیان سایر کشورها مانند اندونزی جایگزین خواهند شد.